Merhabalar değerli tarih dostları.
Konya ve Seydişehir’de geçmiş seçimleri anlatmaya devam ediyoruz.
Dilerseniz ilk önce ülkemizde 1935’ e kadar gerçekleştirilen seçimler hakkında kısaca bilgi verelim.
Türkiye’de ilk genel seçim 1. Meşrutiyetin ilanı sonrası 1877 yılında yapılmış ve batı tarzında ilk parlamento 20 Mart 1877’de açılmıştır. Meclis 1 yıl sonra tatil edilmiş, 23 Temmuz 1908’de yeniden açılmıştır. 9 Ocak 1920’ de açılan son Meclis-i Mebusan, Misak-ı Milli’yi kabul ve ilan etmiş, İtilaf kuvvetlerinin İstanbul’u resmen işgali üzerine 11 Nisan 1920’de feshedilmiştir.
Meclis-i Mebusan’ın feshi üzerine Mustafa Kemal Paşa’nın ülkenin her tarafına gönderdiği telgraflar ile, milletvekilleri Ankara’da toplanmış 23 Nisan 1920’de I. Meclis açılmıştır. Lozan görüşmeleri devam ederken, Barış Antlaşması’nın riske gireceği düşüncesiyle yeniden seçim kararı alınmış 11 Ağustos 1923’de II. Meclis toplanmıştır.
Cumhuriyet’in ilanı sonrası, ilk yıllarda Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurulup kapatılması, 5 yıl sonra Serbest Cumhuriyet Fırkasının kurulması fakat üç ay sonrası feshi üzerine 1946 yılına kadar yapılan tüm seçimlere Cumhuriyet Halk Partisi tek başına girmiştir. Bu süreçte seçmene tercih hakkı tanımak maksadıyla 1931’den itibaren bazı seçim bölgelerinde eksik aday gösterilerek bağımsız milletvekillerinin meclise girmesi sağlanmıştır.
Yazımıza konu olan 1935 yılı seçimlerinde ise ilk kez kadınlara seçme ve seçilme hakkı verilmiş, gayrimüslim vatandaşların ilk kez milletvekili seçilerek meclise girmelerine izin verilmiştir.
1935 yılında Konya’da CHP’nin durumuna dair en muteber kaynak Mustafa Kemal Atatürk’ün emri ile o dönem Aydın milletvekili olan Adnan Menderes’in CHP Konya teşkilatı hakkında hazırladığı rapordur. Menderes’in üç ay boyunca Konya merkez ve ilçelerini gezerek hazırladığı bu rapor, CHP teşkilatlarının faaliyetleri ve Konya’nın siyasi ve ekonomik yapısına dair kayda değer bilgiler vermektedir.
Rapora göre, parti merkez ve ilçe teşkilatları belirli zümrelerin kontrolü ve çıkarları doğrultusunda yönetilmiş bu yüzden halkın gönlünde kök salamamıştır. Parti faaliyetleri düzensiz ve zayıftır. Konya merkez nüfusu 102 bin olup, partiye kayıtlı üye sayısı 6107’dir. Merkezde partinin altı adet ocağı olmasına rağmen bunlardan üç tanesi yalnızca kâğıt üstündedir. Diğer 3 tanesinin de uzun süredir hiçbir faaliyeti olmamış ilgisizlik ve parasızlıktan ötürü kapanmıştır.
Seydişehir içinde durum pek farklı değildir. İlçe nüfusu 31 bin olup partiye kayıtlı üye sayısı 1782 kişidir. İlçede sevilen, kıymet gören, kişilerin partiye kayıt olmaları için çalışmalar yapılmış fakat başarılı olunamamıştır. Parti kongreleri düzensiz şekilde yapılmıştır. İlçe başkanı Avukat Sait Sönmez ve diğer parti üyeleri kendi hallerinde yaşlı kişiler olup hiçbiri parti işleri ile alakadar değillerdir. Parti sekreteri, latin alfabesini bilmediği için yazışma işleri son derece sıkıntılı devam etmektedir. Belediye Başkanı Agâh Bey, kendisini parti genel sekreterliğine “İlçe Başkanı” olarak tanıtarak, parti binasına eşya almak için bin lira almıştır. Agah bu para ile parti binasına eşyalar almış fakat, parti yönetim kurulu kendi haberi olmadan eşya alınmasına itiraz etmiş ve eşyaların kıymetinin bin liradan az olduğunu söylemişlerdir.
Bu şartlar altında iki dereceli olarak 17 Ocak ve 8 Şubat 1935 tarihinde yapılan genel seçimleri ülke genelinde olduğu gibi Konya’da da CHP kazanmıştır. Konya’dan 1’i Kadın 1’i Bağımsız olmak üzere toplam 15 milletvekili meclise girmiştir.
1935 yılında kabineye giren Konya Milletvekilleri şunlardır;
Konya’nın ilk kadın milletvekili Bahire Bediş Morova; 1897 Bosna doğumludur. Bolu Kız Sanat Okulu’nda resim öğretmeni ve Bolu Belediye Meclisi üyesidir. Atatürk’ün teşviki ile milletvekili seçilmiş, bir tesadüf eseri Atatürk ile aynı gün de vefat etmiştir. Seçimlerden bir ay sonra Babalık gazetesinde yayınlanan röportajında “Konyalılardan ilk defa sizinle görüşüyorum. Konya’ya evvelce hiç gitmemiştim. İlk fırsatta oraya gitmek, köylerine kadar dolaşmak isterim” demiştir. Mülakattan da anlaşılacağı üzere Bahire Hanım ilk kez, seçimlerden sekiz ay sonra Konya’ya gelmiştir. Yalnız, hakkını teslim etmek gerekir ki, Bahire Hanım Konya’da gerçekleştirmesi elzem olan sulama, ekonomi, demiryolu, tarihi eserlerin korunması gibi konuları mecliste dile getirmiştir. Ekekon gazetesinin haberine göre, Bahire Hanım, 29 Eylül 1935 tarihinde Beyşehir ve Seydişehir’e de gelmiş Seydişehir’de bir gece konaklamıştır.
Konya Bağımsız Milletvekili Ali Fuat Cebesoy; Milli Mücadele’nin başarılı subayı aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kurucularındandır.1968 yılında vefat etmiştir.
Ali Rıza Türel; 1899’da Üsküp doğumludur. İstanbul Hukuk Mektebi mezunu olup 4 dönem Konya milletvekilliği yapmış. 1960 yılında vefat etmiştir.
Tevfik Fikret Sılay; 1890 Konya, Sille doğumludur. Hukuk mektebi mezunu olup 5 dönem Konya Milletvekilliği yapmıştır. 1959 ‘yılında vefat etmiştir.
Dr. Osman Şevki Uludağ; 1899 Bursa doğumludur. Doktor tarihçi ve müzisyendir. 3 dönem Konya milletvekilliği yapmıştır. Bursa “Keşiş Dağı” ismi onun önerisi ile 1925 yılında “Uludağ” olmuştur. Bu sebeple “Uludağ” soyadını almıştır. 1964 yılında vefat etmiştir.
Ahmet Hamdi Dikmen; 1893 Ünye doğumludur. Yüksek Ziraat Okulu mezunudur. 5 dönem Konya milletvekilliği yapmıştır. 1947 yılında vefat etmiştir.
Mustafa Eken; 1901 Konya, Karatay, Hayıroğlu doğumludur. Çiftçidir. 2 dönem Konya milletvekilliği yapmıştır. 1993 yılında vefat etmiştir.
Prof Dr. Ali Muzaffer Göker; 1890 İstanbul doğumludur. 4 dönem Konya milletvekilliği Tokyo ve Moskova Büyükelçilikleri yapmıştır. 1959 yılında vefat etmiştir.
Musa Kazım Güler; 1890 Konya, Karatay doğumludur. Konya Hukuk Mektebi mezunudur. 3 dönem Konya milletvekilliği yapmıştır. 1973 yılında vefat etmiştir.
Mustafa Ulusan; 1873 Konya, Meram, Kalecik doğumludur. Konya Karahafız medresesi mezunudur. 6 dönem Konya milletvekilliği yapmış 1943 yılında vefat etmiştir.
Şevket Dağ; 1876 İstanbul doğumludur. Ünlü ressam Osman Hamdi Bey’in öğrencisidir. Türk Ressamlar Cemiyeti’ni kurmuştur. 1 dönem Konya 2 dönem Siirt milletvekilliği yapmış. 1944 yılında vefat etmiştir.
Musa Kazım Okay; 1892 Giresun doğumludur. Asker ve öğretmendir. 3 dönem Giresun’dan 3 dönem Konya’dan milletvekili seçilmiş 1958 yılında vefat etmiştir.
Mehmet Naim Onat; 1899 Konya doğumludur. Konya Yağmurlu Medresesi mezunudur. Mustafa Kemal Atatürk’e “Atatürk” soyadını öneren kişidir. 6 dönem Konya milletvekilliği yapmış 1953 yılında vefat etmiştir.
Mehmet Cemal Tekin; 1881 İstanbul doğumludur. Lokantacılar Cemiyeti başkanıdır. 1 dönem Konya milletvekilliği yapmış 1944 yılında vefat etmiştir.
Mustafa Halit Üner; 1887 İstanbul doğumludur. Üsküdar Paşa Mektebi mezunudur. Uşak şeker fabrikasında kaynak ustasıdır. 1 dönem Konya milletvekilliği yapmıştır.
Seçimlerde Konya ve Seydişehir yazı dizimize haftaya devam edeceğiz.
Yeniden görüşmek dileğiyle.
Muhammed Kemal Erdem
Youtube : @mkemalerdem
İnstagram /Fbook / Twitter: @eski_seydişehir & @eski_konya
Yararlanılan Kaynaklar;
Kemal Karpat, Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, 2010
Ömer Akdağ, Konya’da 1935 Genel Seçimi, Literatürk Yayınevi, 2009
Ömer Akdağ, Konya’da Çok Partili Dönem Genel Seçimleri, Palet Yayınları,2011
Faysal Mayak, Cumhuriyet Halk Partisi’nin Konya’da ki Teşkilat Yapısı Hakkında Adnan Menderes’in Teftiş Raporu (1935)
Ali Işık, konyayazıları.blogspot.com
Babalık Gazetesi, 14 Mart 1935
