Merhabalar değerli tarih dostları
1946 yerel seçimleri ile başladığımız, 1935, 1946, 1950, 1954 genel seçimleri ile devam ettiğimiz seçim yazılarımızın son durağı olan 1957 seçimlerindeyiz.
(Doğrusunu söylemek gerekirse, 1957 seçimlerini son seçim yazısı olarak planlamıştım. Fakat şu an bu satırları yazarken bir tevafuk eseri 27 Mayıs 1960 darbesinin 64. yıl dönümünü yaşıyoruz. Bu sebeple yazı dizisini bir bölüm daha uzatarak 1957’den 1960 darbesine kadar geçen süreçte yaşananları da yazmaya karar verdim. Haftaya 1957 sonrasını da yazarak seçim yazılarımıza son vereceğiz.)
Hatırlayacağınız üzere önceki yazımızda Demokrat Parti’nin izlediği doğru politikalar neticesinde 1954 seçimlerinden büyük bir zaferle çıktığını yazmıştık. Öyle bir zafer ki Demokrat Parti’nin 1954 seçimlerinde aldığı %56’lık oy oranını bugüne kadar hiçbir parti tek başına almayı başaramadı. Bu seçim sonucu ile Demokrat Parti mecliste %93 oranında gibi ulaşılması çok zor bir temsil gücüne ulaştı. Demokrat Parti ve Adnan Menderes 1954 seçimleri ile gücünün ve itibarının zirvesine ulaşmıştı. Ama zirvede kalmak, zirveye çıkmaktan çok daha zordu. Bu sebeple DP ve Menderes’in zor yılları asıl 1954 seçimleri sonrası başlıyordu.
DP’in iktidarının ilk devresi olan 1950/54 arasında fiyat artışları hızlı olmuş ve dış ticaret dengesi hep açık vermişti. Ancak yine aynı dönemde tarımda gerçekleştirilen büyük hamle sayesinde milli gelir çok arttığı için ekonomik bir bunalım ortaya çıkmamıştı. 1954 ve 1955 yılında yaşanan ağır kuraklıklarsa bu düzeni alt üst etmişti. 300 milyon dolarlık kredi almak için ziyaret ettiğimiz Amerika’dan olumsuz yanıt alınca döviz azaldı. İthalat kısıtlandı. Bir biri ardına başlayan yatırımlar durma noktasına geldi. Zira Amerika ciddi sanayileşme tasarılarına kredi vermiyor, yerine tarımsal bir kalkınmayı, hafif tüketim endüstrisinde devam edilmesini istiyordu.
DP ise 1954 seçimlerini kazandıran ekonomik politikayı devam ettirmek istiyordu. Gaye her ne olursa olsun zenginlik meydana getirmekti Bu sayede ülkenin yoksulluk temelli bütün sosyal ve kültürel sorunlarının çözüleceğine inanılıyordu. Bu amaç uğruna demokrasi ve hürriyet ikinci plana itildi. Önce İsmet İnönü’nün kalesi Malatya ikiye bölündü ve Adıyaman kuruldu. Sonra ezeli muhalif Osman Bölükbaşı’yı Meclis’e gönderen Kırşehir kanunla ilçe haline getirildi (1957 seçimleri öncesi tekrar il yapıldı) . Yeni seçim yasası ile radyo siyasal partilere kapatıldı. Memurların siyasal hakları kısıtlandı. Basın ile ilgili düzenlemeleri eleştirenler para veya hapis cezasına çarptırıldı.
Ülkede yaşanan bu huzursuzlukların parti içine de yansıması sonucu 1955 de DP’nin kurucularından Fuat Köprülü Dışişleri Bakanlığı’ndan istifa etti.
Bu arada 1954 Ağustos ayında Yunanistan Kıbrıs’ı ilhak etmek için Birleşmiş Milletlere başvurmuştu. Bu sebeple 1955 Haziran ayında İngiltere’de Londra Konferansı düzenlenmişti. Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu adanın Türklere verilmesini savunurken, Yunanlılar Enosis’te diretiyordu. Görüşmeler esnasında 6 Eylül sabahı bir gazetede “Atatürk’ün evi bombalandı, Yunanlılarca tahrip edildi” şeklinde yayınlanan yalan haber gizli bir elin kitleleri sokağa dökmesine yetmişti. İstiklal Caddesine akan binlerce insan Beyoğlu’nda bulunan Rumlara ait dükkânlara saldırdı. Beyoğlu ve Karaköy’de bulunan Rumlara ait işyerleri, evler, kiliseler ateşe verildi. Bu olay gerek içerde gerekse dünya kamuoyunda DP hükümeti için son derece yıpratıcı oldu.
Hemen ardından Kasım 1955’de Meclis bunalımı yaşandı. Ekonomi konusunda hükümete verilen gensoru neticesinde kabinenin tüm bakanları istifa etti. Menderes yeni hükümeti ancak 10 günde kurabildi. Ancak eski yol arkadaşlarının tamamı bir önceki devrilen hükümet ile gitmişti, Menderes artık yalnızdı.
Tüm bu nedenlerden dolayı DP 1957 seçimlerinde tüm ülkede olduğu gibi Konya’da da zorlanmıştır. Teşkilat içinde kopmalar meydana gelmiş bazı milletvekilleri istifa ederek diğer muhalefet partilerine geçmişlerdi.
DP, Konya’da seçim mitingini 19 Ekim 1957 tarihinde yapmıştır. Hükümet Meydanın’da geniş katılımla yapılan mitingde halkın ellerinde çeşitli dövizler vardı. Bunların içinde bir döviz konuşma esnasında Celal Bayar’ın bile dikkatini çekmişti. Dövizde “Konya’ya ilahiyat fakültesi” isteriz yazılıydı. Bayar İlahiyat fakültesini değil ama Konya’ya dört baraj daha yapılacağını, Konya havzasına baraj sayısının 20’ye ulaşacağını vaad etmişti.
Bu arada Seydişehir ve Adnan Menderes ile ilgili de küçük bir parantez açalım.
8 Temmuz 1955’te Seydişehir’in Derebucak Köyünde çıkan büyük yangın ile Menderes, yakından ilgilenmiş ve yaralarının sarılmasında devlet imkânları seferber edilmişti.
7 Ocak 1956 günü bir takım açılışlar yapmak üzere Bayar ve Menderes Konya’ya gelmiş, yoğun yagış nedeni ile DP Seydişehir Heyeti karşılamaya gidememişti. DP İlçe Başkanı ve Belediye Reisi Osman Özdemir, Abdullah Suluçay, Mehmet Kaya, Kemal Akseki ve Bilumum Belediye Meclisi adına Menderes’e üzüntülerini bildiren bir telgraf çekmişti.
Başbakan Adnan Menderes’ de bu telgrafa kayıtsız kalmayarak “ Hava şartlarının müsaadesizliği yüzünden bize Konya’da mülaki olamamış bulunmanızdan dolayı izhar buyrulan samimi hissiyata en derin teşekkürlerimi arz eder bugün Seydişehirli kardeşlerime saadetler dileyerek gözlerinden öperim. Başvekil ve Demokrat Parti Genel Başkanı Adnan Menderes.” şeklinde bir telgraf ile Seydişehirlilere cevap vermişti.
Biraz da muhalefet partilerinden bahsedelim
CHP’nin seçimlerde aldığı yenilgiler sonrası dağılacağı düşünülüyordu. Zira 1950 seçim mağlubiyeti sonrası CHP milletvekilleri partinin adının değiştirilmesini istemiş, Kasım Gülek ve İsmet İnönü bu fikre karşı çıkmışlardı. 1954 seçimleri sonrası ise oyları daha da düşmüş CHP meclise yalnızca %7’lik bir oranda 31 milletvekili ile temsil edilmeye başlamıştı. Fakat 1957 seçimleri ile CHP’nin taraftarlarını kaybetmediği hatta ilk kez oy kullanan seçmenler ile birlikte oyunu daha da artıracağı görülecekti.
1957 seçimleri öncesi CHP Konya teşkilatı, partilerinin kazanma ihtimalini oldukça yüksek görmekteydi. Zira DP iktidarı Karaman, Akşehir, Ereğli ilçelerini il yapamamış bu durum yüzünden halk iktidara küsmüştür. Keza ekonomik şartlar da halkın belini bükmüştür.
CHP 1957 seçimleri öncesi Konya’da iki miting yapmıştır. 17 Ekim 1957 tarihli mitinge İsmet İnönü’de katılmıştır. Seydişehir’den Enis Şanlıoğlu yine CHP’den Konya Milletvekili adayı gösterilenler arasındadır. (1954 yılında Enis Şanlıoğlu başkanlığında “Seydişehir Okutma ve Yardım Derneği” Ankara’da kurulmuştur. Dernek merkezi Enis Şanlıoğlu’nun Ankara’da ki hukuk bürosu olmuştur. Kendisini eğitime olan katkıları nedeni rahmetle anıyorum)
Hürriyet Partisi, 1955 yılında DP’den istifa eden milletvekillerince kurulmuştur. DP Konya Milletvekillerinden bazıları partilerinden istifa edip Hür Parti’ye geçmiştir. Bu vekiller birkaç gün sonra yapılan Konya il kongresinde konuşma yaptıktan sonra İsmet İnönü’yü ziyaret etmişlerdir. Teşkilatlanmasını tam tamamlayamadığı için Hür Parti seçimlerde CHP’yi destekleme taraftarıydı. Fakat CHP’den beklediği karşılığı bulamadı.
Cumhuriyetçi Millet Partisi’nin Konya’da ki seçim faaliyetleri oldukça sönük geçmiştir. Parti genel başkanı Osman Bölükbaşı’nın tutuklanmasından sonra partiye kitle halinde üye girişi olmuştur. CMP Konya’da 22 Ekim 1957 yılında yaptığı mitingde, 1953’e kadar yapılan icraatları inkâr etmemekle birlikte, iktidarı yetim malı yemekle ve dini siyasete alet etmek ile suçlamıştır.
Seçim sonuçlarına gelecek olursak;
27 Ekim 1957 tarihinde yapılan seçimde, önceki iki seçimde olduğu, gibi DP zaferle ayrılmış fakat oyları düşmüştür. 1950 ve 54 seçimlerinde Türkiye’de seçime katılım oranı %90 üstünde iken bu seçimde oran ülke genelinde %78 ‘e, Konya’da ise %75’e düşmüştür. DP’nin oyları 6 puan düşerken, CHP’nin oyları 5 puan yükselmiştir. CHP’nin kazandığı seçmen kitlesinin ilk kez oy kullanan seçmenler olduğu görülürken, DP’den ayrılanlar CHP dışında başka partilere gitmiş veya yeni parti kurmuşlardır.
Türkiye genelinde DP %47.7, CHP %40.8, CMP %7.1, Hürriyet Partisi %3.8 oy oranına sahip olmuştur. Konya’da ise DP %44.5, CHP %40.8, CMP %10.3, Hürriyet Partisi % 4.4 oy oranına sahip olmuştur. CHP’nin Meclis’teki sandalye sayısı 31 den 178’çıkmıştır. Diğer muhalefet partilerini de hesaba katınca DP 1957 seçimleri sonrası mecliste azınlık konumuna düşmüştür.
DP Konya ilçelerinde Kadınhanı, Ilgın, Yunak, Beyşehir, Bozkır, Çumra, Ereğli, Karaman’da büyük farkla Kulu ve Cihanbeyli’de ise kıl payı galip gelmiştir. Akşehir, Seydişehir, Karapınar, Doğanhisar, Ermenek, Hadim’de ise CHP birinci parti olarak çıkmıştır. Seydişehir’de oy oranları CHP %52.2, DP %33.8, CMP %8.3, Hürriyet Partisi %5.5 oy şeklinde olmuştur.
1957 seçimleri sonrası Konya’dan seçilen DP milletvekilleri ve doğum yerleri şu şekilde sıralanmıştı.
1 )Halil ÖZYÖRÜK; İzmir 2) Remzi BİRAND; Karaman 3) Fahri AĞAOĞLU; Şarkikaraağaç
4) Mustafa BAĞRIAÇIK; Çumra. 5)Sıtkı BURÇAK; Erzurum 6)Reyhan GÖKMENOĞLU; Beyşehir
7)Muhittin GÜZELKILIÇ; Meram 8)Ahmet KOYUNCU; Bozkır 9)HimmetÖLÇMEN; Konya- Sille
10)Tarık KOZBEK; Edirne 11)Sıtkı KORALTAN Karaman 12)İshak Avni AKDAĞ Harput
13)Nafiz TAHRALI Konya 14)Mustafa RUNYUN Konya 15)Ragıp ATADEMİR Konya
16)Ömer ŞEKER Akşehir 17)Hülki KEYMEN Konya 18)Saim KAYMAK Konya
19)Osman BİBİOĞLU Artvin 20)Sami SOYLU Ermenek 21) Sabahattin SAYIN Ereğli
Haftaya yayınlanacak olan yazımızın devamında 1957 seçimlerinden 27 Mayıs 1960 darbesine kadar geçen olayları anlatacağız.
Yeniden görüşmek dileğiyle…
Muhammed Kemal Erdem
[email protected] - Youtube : @mkemalerdem - İnstagram /Fbook: @eski_seydişehir& @eski_konya
- Yararlanılan Kaynaklar;
- Prof. Dr Kemal Karpat, Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, 2010
- Ömer Akdağ, Konya’da Çok Partili Dönem Genel Seçimleri , Palet Yay, 2011
- Mehmet Ali Birand, Demirkırat, Can yay 2016
- Prof. Dr Rıdvan Akın,Türkiyenin Siyasal Gelişmeleri 1923-2018, Nora Kitap 2022
- Ercan Arslan, Adnan Menderes ve Seydişehir, 08.05.2021 Seydişehir Toroslar Gazetesi Köşe Yazısı
- Adnan Menderes’in telgrafı; BCA.030-01-20-112-6/3
