Merhabalar değerli tarih dostları.

Malumunuz ülke olarak bir numaralı gündemimiz yerel seçimler. Bende konuya bir tarihçi gözü ile yaklaşarak, geçmiş dönemlerdeki  yerel ve genel seçimler hakkındayaptığım araştırmaları bir kaç hafta boyunca sizlerle paylaşacağım.

Yazı dizimize Türkiye'de çok partili seçim sistemine geçiş sonrası yapılan ilk yerel seçim olan 1946 seçimleri ile başlıyoruz. Çok partili desek de, muhalefet partileri *MKP ve *DP seçimlere katılmadığı için *CHP tek parti olarak seçimlere girmiştir. Bu nedenle 1946 yerel seçimleri, çok partili seçim sisteminde tek partili, ilk ve son seçim olarak tarihe geçmiştir.

Dilerseniz ilk önce Türkiye'de yerel yönetim tarihi hakkında kısaca bilgi verelim

Klasik dönemde Osmanlı yönetim birimleri ve mülki idarecileri şu şekildeydi. “Eyalet”; Beylerbeyi, “Sancak”; Sancakbeyi, “Kaza”; Kadı, “Nahiye”;Kadı Naibi. Yönetimin en küçük birimi Köy ve Mahallelerise imamlar tarafından yönetiliyor vetüm yöneticilerpadişah beratı ile tayin ediliyorlardı. Bugün belediyeler tarafından yerine getirilen su, aşevi, köprü gibi yerel yönetim hizmetleriyse kurulan vakıflar tarafından karşılanıyordu.

Tanzimat Fermanı sonrası II. Mahmut döneminde belediyecilik modern ve tüzel bir şekle bürünmüştür. Bugünkü Belediye Meclisi diyebileceğimiz “Muhassıllık Meclisi” ilk kez bu dönemde kurulmuş ve ilk meclis seçimi bu dönemde gerçekleşmiştir.

1871 yılıVilayet Nizamnamesine göre,her köy için en az bir muhtar ve 3-12 kişilik ihtiyar heyeti seçilirdi. Seçimler her yıl yenilenirdi. Muhtar ve meclis üyelerini seçebilmek için en az 18 yaşında olmalı ve devlete yılda 50 kuruş üzeri vergi veriyor olmanız gerekirdi. Muhtar ve meclis üyesi seçilebilmek içinse en az 30 yaşınızda olmanız ve yılda 100 kuruş üzeri vergi vermeniz gerekiyordu.

1877 Yılında kabul edilen belediyecilik kanunları, 1930 yılında kabul edilen 1580 sayılı Belediyeler Kanunu'na kadar kısmı değişiklikler ile yürürlükte kalmıştır.

1877 yılında kabul edilen iki dereceli seçim sistemi ise 1963 yılına kadar devam etmiştir. Yani halk belediye meclis üyelerini seçmiş, belediye meclis üyeleri de 4 yıllığına Belediye Başkanı’nı seçmiştir. 1877 yılında seçimle iş başına gelen Konya’nın ilk belediye başkanı Hacı Velizade Mehmet Efendi’dir. Cumhuriyet dönemi Konya’nın ilk belediye başkanı  Musa Kazım Gürel, Seydişehir’ın ise Remzi Ülker'dir.

Bu kısa bilgilendirme sonrası 1946 seçimlerine geri dönelim.

Yazımızınbaşındamuhalefet partileri seçime katılmadı demiştik. Zira DP, CHP’nin seçimleri 4 ay öne alma kararını protesto ederek seçimleri boykot etmiştir. MKP ise sadece İstanbul’daseçimlere katılmış, fakatseçimlere fesat karıştığı gerekçesiyle, seçim günü saat 11:00 de seçimden çekilmiştir. Her iki muhalefet partisi de resmen seçime girmemiş olmakla birlikte bir çok yerde CHP’nin muhalif listelerini desteklemişlerdir.

Seçime resmi olarak tek parti girdiği için partiler arası rekabet söz konusu değildir. CHP, seçmene kendi partilerine oy vermelerini tembihlemekten ziyade sandık başına gitmeleri konusunda çağrıda bulunmuştur. Zira DP  resmen seçime katılmadığı için halkın sandık başına gitmemesiyönünde propaganda yapmıştır. Seçim öncesi halkın siyasilerden bir beklentisi olmadığı gibi, siyasetçilerin de seçmene herhangi bir somut vaadi olmamıştır.

Bu dönemde Konya’nın 14 ilçesi bulunmaktaydı. Bunlar Merkez, Akşehir, Beyşehir, Bozkır, Cihanbeyli, Çumra, Ereğli, Ermenek Ilgın, Hadim, Karaman, Kadınhanı, Karapınar ve Seydişehir’dir.

Bu koşullar altında Türkiye genelinde çok partili dönemin ilk belediye seçimi 26 Mayıs 1946 tarihinde gerçekleşmiştir.Seçimleri Türkiye genelinde olduğu gibi Konya’da da CHP kazanmıştır. Konya merkezde mevcut 23358 seçmenden 10727 si oy kullanmış olup seçimlere katılım oranı %46’dır. Seçmenin %69’u CHP ‘nin aday listesine, %31’i ise muhalif listelere oy vermiştir. Konya merkezde,muhalefet partileri seçime girmediği halde %31 oranında oy almıştır. Bu durumun CHP açısından iç açıcı olmadığı açıktır. CHP’nin beklenenden az oy almasının sebepleri  dönemin Konya Valisi’nin ifadesi ile “Parti yönetiminin oturdukları yerden seçimi kazanmayı beklemeleri” ve “Partide bilgili, aydın ve çalışkan gençlere yer verilmemesidir”

Merkez ve taşradaki belediye meclis üyeliklerinin tamamını CHP kazanmıştır. Taşrada seçime katılımın en yüksek olduğu ilçe Karapınar %98, en az olduğu ilçeler ise %62 ile Hadim ve Beyşehir’dir.

Seydişehir’de ise 1997 seçmenin 1601’i sandığa gitmiştir. Seçime katılım oranı %80’dir. Belediye Meclisi’nin 14 asil 14 de yedek üyeliği bulunmaktadır. CHP asil üye listesinden 2 üye yeteri kadar oy alamadığı için yedek listeye düşmüş, 2 üye de daha çok oy alarak asil üyeliğe yükselmiştir.

Belediye Meclis üyelerinin kendi aralarında yaptığı seçim ile Kemal Duranoğlu, Belediye Başkanı seçilmiştir. 1913 Seydişehir doğumlu olan Duranoğlu, 1 dönem (4 yıl) Belediye Başkanlığı görevini yürütmüş, uzun yıllar boyu Belediye Meclis Üyeliği yapmış, 1970 yılında Seydişehir’de vefat etmiştir.

Konya merkezde ise 1 Haziran 1946 günü belediye meclis üyelerinin yaptığı seçimle Muhsin Faik DündarBelediye Başkanı seçilmiştir. 1887 Konya doğumlu olan Dündar; Tıbbiyeden Tabip Yüzbaşı olarak mezun olmuş, birçok savaşta tabip olarak yer almış  İstiklal Harbi’nde Binbaşılığa terfi etmiştir. 1930 yılında Serbest Cumhuriyet FırkasıKonya teşkilatını kurmuştur. 1946-50 arası CHP Konya milletvekili seçilmiş, 1958 yılında vefat etmiştir.

Sonuç olarak 1946 Belediye seçimi, çok partili dönemin, tek partili tek seçimi olarak tarihteki yerini almıştır.

Bir sonraki yazımızda, kadınların ilk kez seçilme hakkı eldeettiği 1935 yılı genel seçimlerini, CHP’nin Konya ve Seydişehir’de ki durumunu anlatmaya çalişacağız.

Yeniden görüşmek dileğiyle.

Muhammed Kemal Erdem

Youtube : @mkemalerdem

İnstagram /Fbook / Twitter: @eski_seydişehir&  @eski_konya

• *CHP; Cumhuriyet Halk Partisi,9 Eylül 1923 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk liderliğinde kurulan ve  hala faliyette olan siyasi parti.
• *DP; Demokrat Parti,7 Ocak 1946'da Celal Bayar önderliğinde kurulmuştur. 1950  genel seçimleri ile 27 yıllık tek parti dönemini sona erdiren siyasi parti olarak bilinir.Sırasıyla 1950, 1954 ve 1957 seçimlerini kazanmış ve 10 yıl boyunca iktidar olmuştur. 27 Mayıs 1960 askeri darbesi ile iktidardan düşürülmüş ve 4 ay sonra kapatılmıştır. 2007 yılında Doğru Yol Partisi ve Anavatan Partisi’nin birleşmeleri ile yeniden kurulmuştur.
• *MKP; Milli Kalkınma Partisi; 5 Eylül 1945’de Nuri Demirağ tarafından kurulmuştur. Türkiye’nin çok partili sistemdeki ilk muhalefet partisidir.  İslam ve Şark birliğini, Cumhurbaşkanı ve Belediye Başkanlarının halk tarafından seçilmesini savunmuştur. Parti 1946 ve 1950'de genel seçimlerinde varlik gösterememiş, Başkan Nuri Demirağ 1954 genel seçimlerinde Demokrat Parti listelerinden, bağımsız Sivas milletvekili seçilmiştir. Demirağ'ın 1957'de ölümünün ardından, parti1958'de kendiliğinden fesholmuştur

• YararlanılanKaynaklar;        

• İlber Ortaylı, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri, Türk Tarih Kurumu, 2020
• Kemal Karpat, Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, 2010
• Ömer Akdağ, 1946 yılı Konya Belediye Seçimleri, Gençlik Kitabevi, 2009