اذا لم تخش عاقبة الليالى
ولم تستحي فاصنع ما تشاء
فلا والله لا فى العيش خير
ولا فى الدنيا اذا ذهب الحياء
İze lem tahşe âkibet el leyâlî,ve lem testehyi fesna' mê teşêü.
Felê vallahi ne filayşi hayrun ve lê fiddünyê ize zeheb el hayâü.
Eğer insan (gece uyuduğu zaman) gece bitmeden( ve daha sabah olmadan ölebileceğini) dolayısıyla gecelerde vuku bulabilecek acı sonuçları (hesaba katıp) korkmuyorsa ve (haya perdesi de yırtılmış dolayısıyla) yaptığı günahlardan utanıp sıkılmıyorsa,haya ortadan kalktığı için Allah'a yemin olsun ki
o zaman yaşamakta da ,dünyada da hayır kalmamış demektir.
Cüneyd-i Bağdadi'ye göre haya, kişi'nin, bir taraftan yüce Allah'ın nimetlerini, diğer taraftan kendi kusurlarını beraber gömesidir.
Samimi bir şekilde bunu düşünen kimsenin o anda yaşadığı hâl ve acziyet haya'yı yansıtır
ve o kişinin yüce Allah'a karşı kalbi ürperir yüzü kızarır.
Hayanın Kısımları:
1-) Allah'tan haya: Baş'ı ve baştaki organları haramdan korumak,karn'ı ve karın bölgesini haramdan korumak, dünya hayatının (haram ve sonu acı olan) lezzetlerini terketmek, ölümü ve toprak olacağını düşünmek.
Suyutî,C.sağir Hadis no: 976.
2-) İnsanlardan haya:
Onlara eziyet etmemek, onların yanında çirkin söz söylememek ve. çirkin iş yapmamak.
Birisi insanların camiden çıktığını görünce yolunu değiştirdi ve dedi ki: İnsanlardan utanmayan kimsede hayır yoktur.
3-) Kişi'nin kendinden utanması: Alenen yaptığında utanacağı şeyi Yüce Allah ile başbaşa kalırken de yapmaması - o şeyi yapmak câiz olsa bile- edeben yapmaması güzeldir.
Şâirin dediği gibi:
فسرى كاعلاني وتلك خليقتي
وظلمة ليلي مثل ضوء نهاريا
Fesirrî kei'lâni ve tilke halîykatî,ve zulmetu leylî misli dav'i nehêriye
Gizliliğim âşikârlığım
gibidir, bu benim huyumdur, gecem'in karanlığı da gündüzüm'ün aydınlığı gibidir.
Bir mümin'e bu üç haya hakim olursa, o mü'min doğru yoldadır, yok bunların tümü veya bir kısmı o kimsede yoksa, o kişinin gidişatında yaşamında sıkıntı var denebilir.
Şüphesiz her şeyin en doğrusunu Yüce Allah daha iyi bilir.
Haşyet,havf gibi korkmak demektir ve kalb iledir.
Haşyet ayrıca toplanmak,toparlanmak
büzülmek ve yapılmaması gereken şeye karşı hareketsiz olmaktır.Haşyet bilgi ile beraber olan korkudur,
haya ise imandandır ve her güzel şeyi yapmaya teşvik eden,her çirkin şeyi yapmaktan alıkoyandır.
"İman altmış küsur kısımdır, haya da imandan bir kısımdır."
Buhari Hadis no:9
Müslim Hadis no: 35
Yüce Allah bizleri ve bütün mü'min kardeşlerimizi Allah'tan en çok haşyet eden, en üstün haya sahibi olan, Rasullah efendimizi kendisine her konuda, hâsseten bu konuda örnek alan kullarından eylesin.Âmîn.
Ahmet ÖZKAN
20 Ekim 2022 Perşembe
