Hayatın bütün kademelerinde vasatı yaşamaya gayret etmeli ve tevazuda ölçüyü kaçırmamalıyız...
Hem ileriye hem de geriye doğru bir aşırı davranışın, insan yaşamında büyük tehlikelere gebe olduğunu asla akıldan çıkarmamalıyız.
“İfrat; Aşırılık, taşkınlık, ölçüyü kaçırma, mübalağa anlamlarındadır. Herhangi bir konuda ortalamanın üstüne çıkarak haddi, ölçüyü aşarak sınırları zorlamak, ölçüyü aşma, aşırı davranma, taşkınlık göstermedir. Olumlu ve olumsuz anlamda en uç noktalardır. Bir işte, sözde veya davranışta haddi aşma, pek ileri gitme, aşırı olma durumudur.
Tefrit ise: Çizginin yetersiz ucunda kalan kısımdır. Kelime olarak, ortalamanın, yani vasatın çok altında kalmak, geride kalmak, normalden aşağı olmak gibi manalara gelmektedir.
Ezcümle ifrat, bir şeyin haddini aşmak, tefrit ise bir şeyin hakkını vermemek, ihmal etmek demektir. İfrat ve tefrit, aşırılık ve hamiyetsizlik; makbul olmayan, dinimizin nazarında hoş karşılanmayan davranış biçimleridir. Makul olan, itidal üzere orta yollu hareket etmektir.
Kibirlenmek ‘ifrat’, aşırı tevazu ‘tefrit’, tevazu ise ‘vasattır’. Aşırı tevazu (temellük) ancak âlim ve üstada karşı caizdir.
İfrat ve tefrite bazı örnekler verelim.
Bir kimseyi aşırı sevip bütün sırlarını ona vermek ifrattır. “Bir kimseyi günün birinde aranızın açılabileceğini hesaba katarak sev. Buğzettiğine de günün birinde dost olabileceğini düşünerek buğzet” (Tirmizi).Bir kimseyi aşırı sevip, bütün sırlarını ona vermek ifrattır. Arkadaşına sevgisini belirtmemek, her şeyini ondan gizlemek de tefrittir. Düşmanlıkta da aşırı gitmek ifrattır. Dostlukta da ve düşmanlıkta da aşırı gidilmemelidir.
Amirin memuruna karşı sert davranması ifrat, onunla hiç ilgilenmemesi tefrittir. Maiyete karşı fazla yumuşak davranılırsa, laubali olurlar. İşler ciddiyetle yapılmaz. Sert davranılırsa, âmirden nefret ederler.
Kaderi inkâr etmek tefrit, suçu kadere yüklemek de ifrattır.
Cimrilik tefrit, israf ise ifrattır. Cömertlik ise vasattır.
İnsan bir şeye kızabilir. Bunun da ifratı ve tefriti vardır. Öfkenin aşırı olmasına saldırganlık denir. Saldırgan kimse, hiddetli olur, kendine ve başkasına zarar verir, bu hâl, küfre götürebilir.Düşmanlara karşı korkaklık caiz değildir. Korkarak kaçmak, Allah (cc)’ın takdirini değiştirmez. Korkak kimse, karısına, kızına karşı gayretsizlik ve hamiyetsizlik gösterir, onları koruyamaz. Zillete ve zulme boyun eğer, hainlik yapanı görünce susar.
Çok yemek ifrattır, gerekenden az yemek tefrittir. İhtiyaç kadar yemek vasattır.
Allah’ın rahmetinden ümit kesmek ifrattır.Allahtan korkmayıp rahmetini garanti bilmek de tefrittir.
Çok uyumak ifrattır, gerekenden az uyumak tefrittir. İhtiyaç kadar uyumak vasattır.
İbadet yapmakta da ifrat ve tefrit olur. Az ibadet etmek tefrittir. Gece gündüz hep ibadet etmek de ifrattır. Gücünün yetmediği şekilde ibadet etmeye çalışmak, mesela geceleri hiç uyumadan namaz kılmak, gündüzleri hep oruç tutmak ifrattır, aşırı gitmektir.” (Kamil’in Defteri’nden.)
Hayatın her alanında aşırılıklar insana zarar verir.
Günümüzde “demokrasi, özgürlük” v.b. ifadelerle anılan kişi hürriyetlerinin sınırı diğer kişilerin hürriyet alanının başladığı sınırda sona erer. Sınır ihlalleri ifrata girer.
Tevazu ile ilgili de ifrata ve tefrite düşmemek gerek. İşte bununla ilgili birkaç söz:
Olmadık yerde alçakgönüllü davranmak kibirlerin en büyüğüdür. La Bruyere
Seçkin bir akıllı gönülsüz olur, meyvelerle yüklü dal, başını yere kor. Sadi
Tevazu ve sessizlik ruhsal saldırılara direnen en etkili savunmadır. Muhammed Bozdağ
Aşırı tevazuunda gurur gibi kendine mahsus tehlikeleri vardır. J. J. Rousseau
Ezberlenmiş yapmacık tevazular vardır ki gizli bir gururu örtmeye yararlar. C. Rolling
“Fazla tevazu gösterme sonra gerçek sanırlar.”
Yazımızı ifrata götürmeden kısa keselim de vasatı biz de yazımızla yaşamış olalım.
Şöyle diyor Nuri Bilge Ceylan:
“Mütevazılık falan hiçbir zaman gerçek bir üst değer olamamıştır bizde. Bir ortamda mütevazı olmaya kalkarsanız, saygı hemen azalmaya başlar, hissedersiniz…”
