.jpg)
MERKEZ BANKASININ ADI NEDEN TÜRKİYE CUMHURİYETİ MERKEZ BANKASI DEĞİLDE, TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI'dır...
Yazımızın çok uzun olmaması ve etkinliğini azaltmak için Osmanlı Dönemini ve Altın Sikke olarak para basımını başka bir yazımızda ele alacağız.
Bugünlerde çok gündemde olan bir konu olduğu için, spekülasyonlara neden olmasın diye, yazımızı MB'nin www.tcmb.gov.tr sitesinden kısaltılarak alıntı yapılmıştır.
Birinci Dünya Savaşı'nın ardından, ülkemizde de, Kurtuluş Savaşı ile kazanılan siyasi bağımsızlığı ekonomik bağımsızlıkla güçlendirmek amacıyla konu, 1923 yılında yapılan 1. İzmir İktisat kongresinde ele alınmış ve özellikle "milli devlet bankası" kurulması fikri üzerinde durulmuştur.
1927 yılında Maliye Bakanı Abdülbaki RENDA'nın hazırladığı MB kurulması için sunduğu kanun taslağı kabul edilmiştir. Hollanda'dan, İtalya'dan getirtilen uzmanlar, Lozan Ünv 'den getirilen profesörün katkılarıyla hazırlanan yasa tasarısı 11 Nisan 1930 tarihinde TBMM'de kabul edilerek, 1715 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası adı ile 30 Haziran 1930 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanmış ve 3 Ekim 1931 tarihinde Anonim Şirket şeklinde hukuki varlığını kazanmıştır.
Bankanın hisseleri (A), (B), (C), (D) olmak üzere 4 sınıfa ayrılmıştır.
. A sınıfı hisseler toplam sermayesinin %15'ni geçmeyecek şekilde hazinenin,
. B sınıfı hisseler milli bankalara,
. C sınıfı hisseler yabancı bankalar ile imtiyazlı şirketlere,
. D sınıfı hisseler, Türk Ticaret kuruluşlarıyla Türk uyruklu gerçek ve Tüzel kişilere ayrılmıştır.
Bu kanuna göre bankaya belli yetkiler verilmekle birlikte, döviz kurlarını belirleme yetkisi hükümete aittir
2. Dünya Savaşı'nın olumsuz etkilerinin hissedildiği 1940'lı yıllarda MB kamu kesiminin finans açığını kapatmaya yönelik uygulamalarda bulunmuş, 1938-1948 yılları arasında ki dönemde fiyatlar 3 kattan fazla artış göstermiştir.
1950'li yıllarda, büyüme ve hızlı kalkınmanın finansmanı MB kaynaklarından sağlanmıştır. Banka kaynakları kamunun kullanımına açılmıştır. 1955 yılında Banknot matbası kurulmuş, 1957 yılından itibaren Banknotlar ülkemizde basılmaya başlamıştır.
1960'lı yıllardan sonra, kambiyo kontrolüne ilişkin uygulamaların çoğunluğu MB'sına devredilmiştir.
Dünyadaki uygulama ve gelişmelere uyum sağlamak, bankanın etkinliğini artırmak amacıyla 14 Ocak 1970 yılında 1211 sayılı kanun
kabul edilmiştir. Bu kanunda bir çok değişiklik olmakla birlikte, en önemli değişiklik şudur; Anonim şirket sermayesi korunan bankanın sermayesi, 15 milyon liradan, 25 milyon liraya yükseltilmiş, ayrıca Hazinenin sahip olduğu sermaye yayı %51'den az olmayacağı kanunda yer almıştır.
1980'ler de yaşanan ekonomik gelişmeler, hem ülkemiz hemde MB açısından bir dönüm noktası niteliğindedir. 24 Ocak 1980 ekonomik kararları ile Türkiye ekonomisinde yapısal bir dönüşüm başlamıştır. Bunların neler olduğu çok uzun uzadıya anlatılabilir ama biz burada MB'sını ilgilendiren kısımlarından önemli olanlarını aktaralım.
. Başlatılan finansal serbestleşme süreci ile para ve kur politikalarının MB tarafından piyasa ile uyumlu bir hale getirilmesi.
. Para politikası kapsamında, mevduat ve kredi faizlerinin piyasa koşullarında belirlenmesi.
. Türk parası, yabancı paralar karşısında devalüe edilerek sabit kur rejimi ortadan kaldırılmıştır.
1983 yılında MB, altın ve döviz rezervlerini etkin bir biçimde yönetmek konusunda yetkili hale getirilmiştir.
Banka 1987 yılında açık piyasa işlemleri yapmaya yetkili kılınmıştır.
1989 yılında. Türk Parası kıymetini koruma hakkında 32 sayılı karar ile ekonomik birimlerin döviz ile işlem yapmalarına izin verildiği görülmektedir.
2000 yılında döviz kuruna dayalı yeni bir istikrar proğramı yürürlüğe konmuştur.
2000 yılının sonundaki artış gösteren güven kaybı ve 2001 yılında ortaya çıkan kriz proğramın sonlandırılması da neden olmuştur. Bunun sonucu olarak döviz kurları dalgalanmaya bırakılmıştır Kriz sonrasında, 22 Şubat 2021 tarihinde MB konusunda önemli değişiklikler yapılmıştır. Burada en göze batan değişiklikler ise,
. Para Politikası kurulu oluşturulmuştur.
. Bankanın para politikası konusunda uygulayacağı ve kullanacağı araçları doğrudan kendisinin belirleyeceği hükme bağlanmış ve böylelikle banka araç bağımsızlığına kavuşmuştur.
. Bankanın hazine ve diğer kurumlarına avans vermesi, kredi açması ve bu kurumların ihraç ettiği borçlanma araçlarını satınalması yasaklanmıştır.
2002-2005 yılları arasında MB'nin kurumsal alt yapısı güçlendirilmiştir.
1 Ocak 2005 tarihinden gerçekleşen ilk aşamada Türk lirasından altı sıfır atılmış, Yeni Türk lirası ve yeni kuruşlar tedavüle konulmuştur.
1 0cak 2009 tarihinde ise, Türk lirasından "yeni" ifadesi kaldırılmış Türk lirası banknotlar dolaşıma çıkarılmıştır.
Bu kısım alıntı değil, yazarın görüşüdür.
Sonuç olarak, kuruluşundan itibaren çok kanunlar çıkarılmış, çok düzenlemeler yapılmış ama, Merkez Bankası hisselerinin belli bir kısmı hazinenin yani devletimizin olmadığı için, banka yüzde yüz yerli ve milli olmadığında Bankanın adı hala Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, paralarımız da hala Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası yazar.
En kısa zamanda bu gerçeğin değişmesi ve Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası olması dileğiyle...
