1946 YILI GENEL SEÇİMLERİNDE KONYA VE SEYDİŞEHİR

1935 genel seçimleri, 1946 yerel seçimleri ile devam eden seçim yazılarımıza bu hafta 1946 genel seçimleri ile devam ediyoruz.

Dilerseniz öncelikle çok partili seçim sistemine geçiş sürecimiz hakkında bilgi verelim.

II. Dünya Savaşı’nın bitmesi iledünyada yeni bir dönem başlamıştı. 59 ülkenin temsilcileri Birleşmiş Milletler’ in kuruluşuna imza atmış, yeni dünyaya artık demokrasi ilkelerinin egemen olması gerektiğini kararlaştırmıştı.

Yeni gelişen bu dünya düzeni, Türkiye’de de değişmez Milli Şef döneminin sona geldiğini gösteriyordu. ZiraBatı’nın kilidini açacak anahtar çok partili bir demokrasiydi.

Aynı yıl içinde Stalin, Türk - Sovyet saldırmazlık anlaşmasını fesh etti. Sovyetler ile ilişkiler gerildi. Bu olay Türkiye’ninBatı ile bütünleşmesini birden hızlandırdı.

Bu ortam içinde İsmet İnönü 19 Mayıs 1945 de beklenen konuşmasını yaptı ve ilk kez demokrasiye geçiş sözü verdi.

CHP’nin muhalif kanadından beklenen çıkış bir hafta sonra geldi. Celal Bayar, Refik Koraltan, FuatKöprülü, ve Adnan MenderesCHPMeclisGrubu’na “Dörtlü Takrir” olarak bilinen üç sayfalık bir önerge sunmuş, süreç sonunda önce Menderes ve Köprülü ardından Koraltan CHP’den ihraç edilmiş Bayar ise istifa etmişti.

“Dörtlü Takrir” den 6 ay sonra 7 Ocak 1946 günü Celal Bayar önderliğinde Demokrat Parti kuruldu. Aslında Türkiye’nin çok partili sistemde ilk muhalefet partisi Nuri Demirağ’ın kurduğu Millî Kalkınma Partisi’ydi ama Türk siyasetinde kayda değer bir varlığı olmamıştır.

DP'yi kuran dört ismin, geçmişte CHP’de görev yapmış kişiler olması nedeniyle DP ilk dönemlerde rejim tehdidi olarak görülmemişti. Hattâ DP’nin yalnızca bir kaç ilde şube açacağı düşünüldüğü için  bu yeni parti CHP’liler tarafından da desteklenmişti.

Fakat süreç pek de CHP’lilerin düşündüğü gibi olmadı. Halkın demokrat ismine yabancı olması nedeni ile “Demirkırat” olarak  isimlendirdiği  partiye Celal Bayar’ınifadesiyle  11 ayda 1 milyondan fazla kişi üye oldu.

Prof. Dr. Kemal Karpat’a göre sık sık CHP ilçe ve köy teşkilatları topluca DP’ye geçiyordu. İstifa eden idâre heyetlerinin yeri doldurulacak kadar CHP’li üye bulunamıyor, bu durumda kapının üzerindeki CHP levhası DP olarak değiştiriveriyordu.

Bu süreç yüzünden İsmet İnönü beklenmedik bir süprizyaptı ve 1946 seçimlerini yaklaşık 1 yıl öne aldı. DP kurulalı henüz dört ay olduğu için, 1946 yerel seçimlerine katılmayarak boykot etti, genel seçimlere ise 49 ilde katılabildi.

Seçimlere 2 hafta kala CHP Konya hükümet meydanında bir miting düzenlemişti. Mitingde tahsil hayatının bir kısmını Konya’da geçirmiş olan şair Behçet Kemal Çağlar halka hitap etmişti. Ertesi gün Konya Milletvekili ve Çalışma Bakanı Seydişehirli Dr Sadi Irmak, Konya Halk Evi’nde CHP adına bir konuşma yapmıştı.

Konya DP teşkilatı, partinin kuruluşundan 3 ay sonra 6 nisan 1946 da kuruldu. DP’nin Konya mitingleri CHP’ye kıyasla daha canlı ve kalabalık olmuştu. 11 Temmuz günü yapılan mitingde Konya milletvekili adayı Himmet Ölçmen halka hitap etmişti.

Nuri Demirağ’ın  Milli Kalkınma PartisiKonya’da  seçim çalışması yapmamıştır.

Seçimler 21 temmuz 1946 günü tüm ülkede gerçekleştirilmiştir. Konya’da 90 sandıkta oy kullanılmıştır.

Konya’da seçime katılım oranı %76 olup tüm milletvekilliklerini CHP kazanmıştır. Sonuçlara göre CHP’nin merkezden az, taşradan daha çok oy aldığı görülmüştür. Karapınar ve Akşehirli seçmenler tamamen CHP’ye oy vermiştir.

1946 genel seçimleri Türkiye’de en çok tartışılan seçim olmuştur. Açık oylama kapalı tasnif, usulünün uygulandığı bu seçim ile ilgili bir çok yolsuzluk iddiası gündeme gelmiştir. Seçim işlerinin adli merciler tarafından yürütülmemesi şaibelerin yaygınlaşmasında etkili olmuştur.

Oyların tasnifi sırasında görülen yolsuzluklar sebebi ile  DP genel merkezi sonuçlar belli olmadan İsmet İnönü’ye telgraf çekerek haksızlıkların düzeltilmesi için müdahale etmesini istemiş fakat bir sonuç alamamıştır. Bunun üzerine İzmir, Bursa ve Konya’da geniş katılımlı protesto mitingleri düzenlenmiştir.

Konu hakkında, 1946 seçimlerinde Adana milletvekili seçilerek Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı yapan, 1950-59 arası ise CHPgenel sekreterliği görevini yürüten KasımGülek, Mehmet Ali Birand ile yıllar sonra gerçekleştirilen bir röportajında 1946 seçimlerini şöyle anlatmıştır;

“O seçimler dürüst olmadı. Kanım o… Ve o vakit biz birtakım seçim sandıklarını ırmakta bulduk. Akılsızca değiştirilmiş ve atılmış. Eğer o seçim 1950 seçimleri gibi dürüst bir seçim olsaydı halk partisi yine kazanırdı”

Gülek haklıydı. Gerçekten de seçim hilesiz olsa DP'nin kazanma şansı yoktu çünkü yeterli sayıda aday bile çıkaramamışlardı. Seçimi CHP kazanmıştı ama, DP seçim süreci ve sonrasında yaşanan usulsüzlüklere şahit olan halkın rüzgarını arkasına almayı bilmişti. Bu rüzgarın sonuçları 1950 seçimlerinde daha net görülecekti.

Aldıkları oy oranlarına göre, 1946 seçimleri sonrası seçilen Konya milletvekilleri şunlardır.

• Sadi Irmak;1904- Seydişehir. 1943-1950 arası CHPmilletvekilliği ve bakanlık yaptı. Siyaseti bırakarak Münih Üniversitesi’ndeFizyoloji Profesörü oldu.  Emekli olduktan sonra 1973 de Cumhurbaşkanlığı kadrosundan Senatör oldu. Kısa bir süre Başbakanlık yaptı.
• Sedat Çumralı; 1904- Çumra. Hukukçu. Çeşitli yerlerde Savcılık veHakimlik yaptı. 2 dönem Konya Milletvekilliği ve Adalet Bakanlığı yaptı
• Muhsin Ali Binal; 1905- Konya. Fransız BesanconÜniversitesi mezunudur. Bir dönem Konya milletvekilliği yapmıştır
• Ali Fuat Cebesoy; 1882- İstanbul. Milli Mücadele’nin başarılı subayı aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kurucularındandır.
• Mithat Şakir Altan; 1901- Ilgın. Öğretmen- Hukukçu
• Aziz Perkun; 1900- Akşehir. Askeri Tabip
• Naim Hazım Onat; 1899- Konya. Mustafa Kemal Atatürk’e  “Atatürk” soyadını öneren kişidir. 6 dönem Konya milletvekilliği yapmıştır.
• Muhsin Faik Dündar; 1887- Konya. Doktor. Konya BelediyeBaşkanlığı ve milletvekilliği yapmıştır.
• Rasim Erel; 1899- Ereğli
• Hulki Karagülle; 1889- Hadim. Hukukçu. Meclis adalet komisyonu başkanlığı yapmıştır.
• ŞevkiErgün; 1889- Konya. Milli Mücadele dönemi Müdafaa-iHukuk Cemiyeti Konya şubesi kurucusudur.  1930-38 arası Konya CHP il başkanlığı ve  Belediye Başkanlığı yapmıştır. Başkanlığı döneminde ilk kez Konya şehir planı yapılmıştır. Alâeddin’denAnıt'a kadar olan yolun ilk kez parke döşenmesi, ilk doğumevinin açılması gibi Konya’ya bir çok hizmeti olmuştur.
• Tevfik Fikret Sılay; 1890- Sille. Hukukçu. 5 dönem Konya Milletvekilliği yapmıştır.
• Ali Rıza Türel; 1899-Üsküp. Hukukçu. 4 dönem Konya milletvekilliği yapmıştır.
• Fatin Gökmen: 1877- Akseki. KandilliRasathanesi kurucusudur.
• Halis Ulusan: 1888- Hukukçu. Tarım ve ticaret erbabıdır
• Hulusi Alataş: 1882- Beyşehir. Askeri tabip. İzmir Belediye Başkanlığı yapmıştır.

Seçim yazılarına devam edeceğiz.

Yeniden görüşmek dileğiyle.

Muhammed Kemal Erdem

Youtube : @mkemalerdem

İnstagram /Fbook / Twitter: @eski_seydişehir&  @eski_konya

• YararlanılanKaynaklar;        

• ProfDrKemal Karpat, Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, 2010
• Ömer Akdağ, Konya’da Çok Partili Dönem Genel Seçimleri, Palet Yayınları, 2011
• Mehmet Ali Birand,Demirkırat, Can Yayınları, 2016
• ProfDr Rıdvan Akın,Türkiyenin Siyasal Gelişmeleri 1923-2018, Nora Kitap, 2022